استقلال کردهای عراق در کوتاه مدت ممکن نیست

هنری بارکِی تحلیل گر آمریکایی: 
استقلال کردهای عراق در کوتاه مدت ممکن نیست 
اگر امروز عراق از هم بپاشد، فاکتور اصلی زمینه ساز آن، تهدیدات داعش و تسخیر موصل خواهد بود و این روند می تواند ده ها سال ادامه پیدا کند و موجب یک جنگ طولانی شود که کُردها و دیگر عناصر را به میانه ی معرکه می کشاند.

کردپرس/ پروفسور هنری جی. بارکی، سیاست مدار و تحلیل گر آمریکایی، از کارشناسان زبده ای است که سال ها در حوزه ی مسائل سیاسی خاورمیانه مطالعه کرده است. او چندین سال در مورد مسائل مروبط به کردهای ترکیه تحقیق کرده و در این خصوص دو کتاب و چندین مقاله نوشته است. در سال 1999 میلادی و در دورانی که عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک با هماهنگی سرویس اطلاعاتی سازمان سیای آمریکا دستگیر و به ترکیه تحویل داده شد، بارکی در وزارت امور خارجه ی آمریکا و در گروه کارشناسان خاورمیانه، در حال فعالیت های اطلاعاتی و تحلیل اطلاعات بود و هم اکنون نیز با برخی از افراد برجسته ی اکیپ اوباما روابط نزدیکی دارد. وی به زبان ترکی استانبولی مسلط است و در حال حاضر در دانشگاه لاهی در رشته ی روابط بین الملل مشغول تدریس است. تولگا تانش تحلیل گر برجسته ی روامه ی حریت، چهار روز پیش این گفتگو را با بارکی انجام داده است.

 

حریت: به نظر شما کردستان مستقل تشکیل می شود؟

هنری بارکِی: بدون شک کردستان مستقل در راه است اما ظهور این پدیده در کوتاه مدت و میان مدت یک خطای بزرگ خواهد بود.

 

حریت: چرا؟

هنری بارکِی: هم در عراق و هم در خود کردستان، در این خصوص مشکلات و خطراتی وجود دارد. در مورد عراق باید بگویم که بقای عراق به شکل فعلی در درازمدت، امکان پذیر نیست. با این حال باید فعلاً تمامیت ارضی و یکپارچگی این کشور حفظ شود. شاید فکر کنید که حرف من متناقض است اما کُردها عنصر ضامن تمامیت و یکپارچگی عراق هستند. شما دیدید که پرزیدنت طالبانی به عنوان یک سیاست مدار کُرد، موازنه و تعادل خوبی بین کُرد، سنی و شیعه ایجاد کرد و این موازنه باید ماندگار  بماند.

 

حریت: اگر عراق همین امروز از هم بپاشد، چه پیامدها و خطراتی به دنبال می آورد؟

هنری بارکِی: اگر امروز عراق از هم بپاشد، فاکتور اصلی زمینه ساز  آن، تهدیدات داعش و تسخیر موصل خواهد بود و این روند می تواند ده ها سال ادامه پیدا کند و موجب یک جنگ طولانی شود که کُردها و دیگر عناصر را به میانه ی معرکه می کشاند.

 

حریت: مگر غیر از این است که جنگ مذهبی از مدت ها پیش در سوریه درگرفته است؟

هنری بارکِی: بله. اما اگر عراق هم به این بحران افزوده شود، غرب به تمامی پای خود را از صحنه ی تلاش برای حل بحران بیرون می کشد. این دقیقاً یعنی چه؟ یعنی این که عربستان سعودی، ایران، اردن و سایر کشورها و کردستان جدیدالتاسیس همگی در گرداب جنگ و خون گرفتار خواهند شد.

 

حریت: در این صورت تاسیس کردستان مستقل که به گفته ی شما امروز مخاطره آمیز است، فردا و پس فردا نیز باز هم در شرایط غیرقابل اعتماد و مخاطره آمیز روی خواهد داد. این طور نیست؟

هنری بارکِی: میزان ریسک و خطرات کمتر از شرایط کنونی خواهد بود. مهم این است که این شرایط پرتنش رفع شود و داعش از میان معرکه و کشمکش فعلی بیرون گذاشته شود. چرا که حتی اگر مرزهای سایکس پیکو به شکل قانونی و حقوقی هم پابرجا بمانند، باز هم معنی گذشته ی خود را از دست داده اند و دفاکتو (شرایط عینی و غیررسمی) ایجاد خواهد شد و مردم به هر شکلی که بخواهند در مرزها تردد خواهند کرد. می دانید که هر دو حکومت بغداد و دمشق در حال حاضر بر بخش عظیمی از اراضی خود هیچ گونه حاکمیت و کنترل خاصی ندارند. مگر یک حکومت مرکزی چه می خواهد؟ سربازگیری و مالیات گیری. خوب... این که در همین شرایط فعلی هم امکان پذیر نیست. این انسان ها نه سرباز می دهند و نه در شرایطی هستند که توان پرداخت مالیات داشته باشند. پس به شیوه ی فعلی و عینی شاهد از هم پاشیدگی اقتدار حکومت مرکزی هستیم.

 

حریت: ظاهرا می خواستید به خطرات دیگری نیز اشاره کنید. تاسیس کردستان چه خطر دیگری دارد؟

هنری بارکِی: کُردها باید کردستان مستقل را به شکلی ایجاد کنند که منجر به دشمن تراشی نشود. یعنی چه؟ یعنی خطاب به کُردها باید گفت: اگر جدا می شوید، این روند را شما آغاز نکنید. بگذارید دیگران شما را هُل دهند. چرا؟ اگر کُردها این روند را آغاز کنند، کشورهای عربی واکنش نشان می دهند و این اقدام کُردها را به معنی از دست دادن نفت عربی و خاک عربی تلقی می کنند و به محض این که کردستان نوین و مستقل تاسیس شود، با آن دشمنی خواهند کرد. پس اگر کُردها به جای تلاش برای استقلال، در مسیر تلاش برای حفظ تمامیت عراق قدم بردارند. چرا که عراق بالاخره تجزیه می شود و در این صورت کسی از کُردها گله مند نخواهد بود.

 

حریت: در این صورت مساله ی کرکوک و مناطق محل اختلاف همچنان پابرجا می ماند.

هنری بارکِی: قبلاً خلق های غیرکُرد آن مناطق، نسبت به مدیریت اقلیم کردستان عراق، برخی نگرش های منفی داشتند. اما حالا چنین نیست و زمانی که بعد از تسخیر موصل نیروهای پیشمرگ به کرکوک اعزام شدند، خلق های غیرکُرد با آنها مخالفت نکردند. کُردها باید در آن مناطق به دقت عمل کنند. استقرار کامل و پذیرش کامل آنها از سوی مردم، یک روند زمان بر خواهد بود. کُردها باید امنیت و نیازهای مردم را تامین کنند، اعتمادسازی کنند و رفته رفته علاقه ی مردم آن مناطق را جذب کنند، اگر غیر از این باشد، خلق های غیرکُرد می توانند در آینده مشکلاتی برای کُردها ایجاد کنند.

 

حریت: آیا برگزاری همه پرسی این روند را راحت تر به پایان نمی برد؟

هنری بارکِی: همه پرسی نباید در شرایط فعلی برگزار شود. چرا که نتایج آن را نخواهند پذیرفت و همه کُردها را به فتح نظامی کرکوک متهم خواهند کرد. اگر بخواهند خود را تحمیل کنند معنی دقیق آن، اعمال فشار برای گرفتن آرای مثبت کرکوکی ها خواهد بود. من معتقدم باید یک روند منطقی برای عادت دادن مردم آن منطقه سپری شود. سران ترکمان های کرکوک قبلاً مانند ملی گرایان حزب حرکت ملی ترکیه (MHP) در ضدیت با کُردها صحبت می کردند اما حالا چنین نیست و از کُردها راضی هستند اما در عین حال خواهان پست استانداری کرکوک نیز هستند. به هر حال باید گفت ترکمان ها نیز متحول شده اند و این تحولات را باید مثبت بپنداریم.

 

حریت: آیا ترکیه نیز در این تحولات مثبت دخیل بوده است؟

هنری بارکِی: البته. همین طور است. ترکیه، ترکمان ها را ترغیب می کند که روابط خوبی با کُردها داشته باشند.

 

حریت: در این صورت، ترکیه هم از ایجاد کردستان مستقل حمایت می کنند. همین طور است؟

هنری بارکِی: من از این موضوع چندان مطمئن نیستم. تردیدهای من دو دلیل عمده دارد. اول این که با وجود پیشرفت هایی که در مسیر مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک ایجاد شده، هنوز هم در ترکیه انسان هایی وجود دارند که دارای رویکردهای خصمانه ای نسبت به کُردها هستند. در حزب حرکت ملی (MHP) نیز اساساً رویکردی کاملاً منفی نسبت به کُردها مشاهده می شود و در حزب جمهوری خلق (CHP) و حتی در حزب عدالت و توسعه (AKP) نیز چنین چیزی مشاهده می شود. در شرایطی که در میان مخالفین واکنش های افراطی در مورد مساله ی کُردها وجود دارد، باید این واقعیت را به خاطر بیاوریم که هر کدام از آن سیاست مداران نماینده و در عین حال هادی بخشی از جامعه هستند و طبیعتاً ترکیه در این شرایط نمی تواند به راحتی نسبت به استقلال کردستان چراغ سبز نشان دهد. از دیگر سو یادمان باشد که کُردهای سوریه نیز به شدت در حال فعالیت هستند. آنان فعلاً با بارزانی همسو نیستند اما در آینده چنین نخواهد بود اگر آنان با بارزانی متحد شوند در مقطع بعدی، همسویی با کُردهای ترکیه نیز در برنامه ی کارشان قرار خواهد گرفت.

 

حریت: برخی معتقدند که ترکیه و اقلیم کردستان عراق می توانند گونه ای ساختار فدرال همسو ایجاد کنند. تا چه اندازه این احتمال را منطقی می دانید؟

هنری بارکِی: من چنین احتمالی را بسیار دور از ذهن می دانم و فکر نمی کنم چنین شرایطی وجود داشته باشد. چرا که استقلال و خودمختاری، مفهومی است که نزد کُردها هواداران بسیاری دارد. وقتی که آنان گزینه ای همچون استقلال را در اختیار داشته باشند، چرا باید خود را در آغوش دیگران بیاندازند؟

 

حریت: اما به نظر می رسد آنکارا دست کم در حوزه ی زمینه با چنین هماهنگی و همسو شدنی موافق است.

هنری بارکِی: این یک موضوع دیگر است. 6 ماه پیش شمال عراق هر ماه یک سهم یک میلیارد دلاری از بغداد دریافت می کرد و به این ترتیب اربیل هر سال 12 میلیارد دلار از درآمد عراق را جذب می کرد. البته اربیل درآمدهای مالیاتی ناچیزی هم دارد. مقداری درآمد نفتی پنهانی هم عاید آنها شده است. که مثلاً بخشی از آن حاصل از فروش نفت از طریق انتقال کامیونی به ترکیه بود. یعنی به عبارتی، شمال عراق گونه ای اقتصاد رانتی دارد. اگر اقلیم مستقل شود قاعدتاً از بغداد پولی نخواهد گرفت. خوب، برای جبران کسری 62 میلیارد دلاری تا چه اندازه نفت خواهی فروخت؟ این سوالی است که نیاز به تامل دارد.

 

حریت: اما اگر مستقل شوند درآمد منابع نفتی کرکوک را نیز در اختیار خواهند گرفت.

هنری بارکِی: بله. اما مشکلات حقوقی بسیاری وجود دارد. به همین خاطر کُردها مجبورند نفت خود را با قیمت پایین به فروش برسانند. در این صورت در ماه ها و سالیان آغازین اعلام استقلال، اقتصاد خود را چگونه مدیریت خواهند کرد! شما از استقلال حرف می زنید اما مسیر به گونه ای است که عملاً شمال عراق را به مستعمره ی ترکیه تبدیل می کند. راه دیگری ندارند. مسیر دریایی نیز در اختیار ندارند، ایران هم از روند کلی ناراضی است. بسیار خوب... اگر ترکیه دروازه های خود را به روی کُردها ببندد چه خواهد شد؟ حتی امکان و اجازه ی پرواز هم نخواهند داشت. به همین خاطر استقلال کُردها یک استقلال خطرناک و دارای پیامدهای دشوار خواهد بود.

 

حریت: با این حساب پروفسور هنری بارکِی در شرایط کنونی با اعلام استقلال کردستان مخالف است؟

هنری بارکِی: خیر. من مخالف نیستم. آنان هم به اندازه ی دیگران حق استقلال دارند. من می گویم شرایط کنونی مناسب نیست. آنان ناچارند از کارت های خود به درستی استفاده کنند.

 

حریت: اما کُردها معتقدند که یک فرصت تاریخی مهم و بی مانند به دست آورده اند و اگر الان این فرصت را از دست بدهند بعداً ممکن است یک بار دیگر شانسی برای اعلام استقلال نداشته باشند.

هنری بارکِی: خیر. چنین نیست. نمی توان این مقطع را آخرین شانس دانست. آن جا دیگر روی آبادانی به خود نخواهد دید. هیچ وقت یک نظام خودکامه مانند نظام صدام حسین بر سر کار نخواهد آمد که توان کنترل همه چیز را داشته باشد. در سوریه نیز نظام قدرتمندی به وجود نمی آید و در منطقه دو کشور قدرتمند به نام ایران و ترکیه باقی می مانند.

 

حریت: اما این تحلیل شما مبتنی بر فرضیه ی از بین بردن داعش است. مساله ی داعش را چگونه حل می کنید؟

هنری بارکِی: اگر برق قطع شود، داعش چه خواهد کرد؟ موصل شهر بزرگی است. آنان نفت در اختیار دارند اما برای تامین آب و برق چه خواهند کرد؟ زیرساخت های عراق و سوریه از بین رفته اما داعش که امکان برگزاری مناقصه ندارد چه خواهد کرد؟

 

حریت: شاید ترک ها آن مشکلات را نیز حل کنند.

هنری بارکِی: بله. اما زمانی که جنگ به پایان برسد. بگذارید شرایط متعادل شود. مطمئن باشید همه ی پروژه های عمرانی و زیرسازی و بازسازی به دست ترک ها می افتد و ترکیه سودهای کلانی به جیب خواهند زد. از تمام دنیا پول به آن منطقه سرازیر خواهد شد و کار و اجرا نیز در دست ترکیه خواهد بود.

 

حریت: دقیقاً کِی؟

هنری بارکِی: داعش بالاخره شکست می خورد. این گروه، اصلاً ماندگار نیست. البته چنین چیزی زمان بر است اما به هر حال داعش ماندگار نیست. در حال حاضر ارتش عراق نامنظم و از هم پاشیده است و عراق باید دارای یک حکومت بدون نوری مالکی باشد. حتی اگر پروژه ی بازپس گیری موصل از همین فردا آغاز شود، پیروزی در آن زمان بر خواهد بود. فتح موصل با اعزام یگان های زرهی و فرستادن چند صد تانک میسر نیست چرا که داعش خود را پشت سر شهروندان پنهان می کند و ده ها عملیات انتحاری انجام می دهد. باید منتظر باشید که داعش در مدیریت منطقه با مردم دچار اختلاف و تناقض شود. بعد از آن دوباره باید براساس همان شیوه ی سال 2006 تا 2008 با استفاده از گروه های مردمی مسلح عشایر با آنان درگیر شوند. چنین چیزی هم صرفاً با کنار نهادن مالکی امکان پذیر است.

 

حریت: آیا آمریکا نیز مانند همان سالیان 2006 تا 2008 که نیروهای سحوه (بیداری) را مسلح کرد، این بار نیز حاضر است چنین اقدامی انجام دهد؟

هنری بارکِی: آمریکا بدون آن که انعطافی نشان دهد، قربانی خطاهای خود شد.

 

حریت: چه خطاهایی مثلاً؟

هنری بارکِی: آمریکا به عنوان کشوری با آن همه قدرت و بزرگی، نتوانست در حوزه ی عراق، سیاست ورزی و تولید سیاست کند و نظاره گر اوضاع ماند و از آن جایی که اغلب اعضای  اکیپ کاخ سفید هم، انسان های ناکارآمد و ناتوانی بودند، نتوانستند این واقعیت را پیش بینی کنند که جنگ داخلی سوریه به زودی عراق را نیز گرفتار می کند و به طرزی باور نکردنی، آمریکا بدون آمادگی شاهد بحران کنونی عراق شد.

 

حریت: مسئول این خطاها که بود؟

هنری بارکِی: سیاست رئیس این بود: با من در مورد عراق حرف نزنید من می خواهم نیروهایم را از آن جا بیرون بیاورم.

بسیار خوب شما می توانید نظامیان خود را از عراق خارج کنید. اما باید سیاست گذار و سیاست ورز باشید. قبول! شرایط کنونی عراق محصول خطاهای دوران بوش است. اما تیم کنونی هم 6 سال است بر سر کار آمده و باید قدمی برمی داشت.

 

حریت: اما تیم کنونی آمریکا نمی خواهد در شرایط منطقه مداخله کند. این را خطا می دانید؟

هنری بارکِی: در برخی جاها باید مداخله کرد. عراق یک کشور بسیار مهم است. ببینید داعش پس از تسخیر موصل سلاح های آمریکا را به دست آورد. شما وقتی که می خواهید به کشوری سلاح و مهمات بفروشید، باید دارای سیاست و تدابیر و دوراندیشی های لازم باشید. بدون این که فکر کنند، آن همه سلاح فروختند. انگار در کاخ سفید هیچ فردی وجود ندارد که در مورد عراق و سوریه شناخت روشنی داشته باشد.

آمریکا که نمی تواند جنگ مذهبی را در خاورمیانه به پایان برساند. اما در همان اوایل، می بایستی آمریکا در این مورد به صراحت با همه ی کشورهای منطقه صحبت می کرد و به آنها می گفت که این شما هستید که جنگ مذهبی را عمیق می کنید سپس نمی توانید توقع داشته باشید که من همه ی مشکلات را حل کنم. آمریکا این را باید به ترکیه، اردن، عربستان و ایران ابلاغ می کرد.

 

حریت: شرایط درهم ریخته و ناآرام منطقه چه تاثیری بر مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک می گذارد؟

هنری بارکِی: من از همان آغاز راه، بر این باور بوده ام که باید مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک با همراهی و مشارکت اقلیم کردستان عراق پیش برود، چرا که ارتقای روابط آنکارا- اربیل، تا حد زیادی تصور ضد کُرد بودن ترکیه را در اذهان عمومی تغییر داد. اما چیزی که مرا به شدت متعجب می کند، این است که در لایحه ای که از سوی دولت و مجلس ملی برای پرزیدنت عبدالله گل فرستاده شد و قانون نامه ای برای پیش بردن مذاکرات کنونی است، به شکلی تدوین شده که حتی یک بار، کلمه ی کُرد در آن به کار نرفته است. بسیار عجیب است. حزب عدالت و توسعه اندیشه ی امت گرایانه دارد و ترک و کُرد را به عنوان بخش هایی از یک امت تلقی می کند. اما تنها راه همزیستی کُردها، ترک ها، ارتقای سطح دموکراسی است چرا که خود بنیان گذاران و سران حزب عدالت و توسعه نیز به خاطر عدم توسعه ی سیاسی و عدم ارتقای دموکراسی ترکیه، رنج و دشواری های زیادی را تحمل کرده اند. من معتقدم که این حزب در این حوزه باید هوشیارانه ی عمل کند.

 

حریت: آیا ممکن است که حزب عدالت و توسعه، مذاکرات صلح با پ.ک.ک را به عنوان ابزاری برای کنترل کُردها به کار بگیرد و آنان را با خود همراه کند؟

هنری بارکِی: نمی تواند الی الابد کُردها را کنترل کند. فرض کنیم تا زمان مرگ اوجالان نیز بخواهند به این روند ادامه دهند. اما بالاخره پس از انتخابات سراسری سال 2015 باید به نتیجه ی روشنی برسند یا نه؟ اگر غیر از این باشد سران پ.ک.ک در قندیل به صبر و بردباری ادامه نمی دهند و همین حالا هم گاهی دچار این دغدغه می شوند که شاید دولت با اوجالان بازی می کند. کلاً یک مقطع یک و نیم ساله در اختیار دارند.

 

حریت: ممکن است در همین دوره اوجالان آزاد شود؟

هنری بارکِی: به نظر من بسیار بعید و دشوار است. باید برای چنین اقدامی آمادگی های لازم ایجاد شود و با این حال بسیار سخت است. حکومتی که در لایحه ی مذاکرات صلح در مجلس، حتی نمی تواند از کلمه ی کُرد استفاده کند چگونه می تواند اوجالان را از زندان بیرون بیاورد؟ شاید شرایط حبس او را اندکی تغییر دهد اما آزادی بسیار بعید است و برای طرح چنین بحث هایی بسیار زود است.

یک نکته ی دیگر هم در این موضوع وجود دارد که عدم مشارکت احزاب مخالف در این پروژه ی مهم، حیاتی و حساس است. حزب جمهوری خلق در مناطق کُردنشین هیچ ظهور و بروزی ندارد، حزب حرکت ملی هیچ گاه حاضر نشده در مورد مساله ی کُردها ریسک کند و در کل باید گفت مهم ترین احزاب مخالف دولت، در مهم ترین پروژه ی سیاسی ترکیه، بی برنامه، بی ایده و بدون تاثیر هستند.

منبع: روزنامه حریت

ترجمه: خبرگزاری کردپرس